Nguyễn Trãi (1380 - 1442) hiệu là Ức Trai – quê Nhị Khê, nay thuộc xã Nhị Khê, Thường Tín, Hà Tây. Con của Tiến sĩ Nguyễn Phi Khanh, cháu ngoại Tư Đồ Trần Nguyên Đán. Tiếng rằng cha đỗ Tiến Sĩ lại là con rễ một Tể Tướng thời Trần. Nhưng trước khi đổi tên Nguyễn Ứng Long thành Nguyễn Phi Khanh đã ra làm quan cho nhà Hồ, cha vẫn phải sống cuộc sống nghèo nàn bằng nghề dạy học.
Năm 1400 Nguyễn Trãi đỗ Thái Học Sinh (tức Tiến Sĩ) cùng làm quan một triều với cha, ông những tưởng được đem tài sức của mình cùng cha giúp Hồ Quý Ly thực hiện những canh tân làm cho dân giàu nước mạnh. Nhưng giặc Minh xâm lược, cha con Hồ Quý Ly cùng các triều thần trong đó có cha đã bị giặc bắt và bị giải sang nước Ngô, một chuyến đi không có ngày trở về. Nguyễn Trãi thương khóc cha khôn xiết. Nợ nước – thù nhà ngày đêm giày vò tâm can thúc giục ông nghĩ kế vạch mưu để rửa nhục nước, trả thù nhà.
Tháng 02 – 1418, Nguyễn Trãi tìm đến khởi nghĩa Lam Sơn cùng Lê Lợi dựng cờ phục quốc, ông đã tính kế cho nghĩa quân đánh giặc, viết thư thảo hịch dụ địch quy hàng, lo liệu nội trị, bang giao…. Danh thần bậc nhất trong sự nghiệp giúp vua Lê Thái Tổ bình Ngô phục quốc.
Đất nước được tự do trở lại, Nguyễn Trãi giữ chức Nhập Nội Hành Khiển Lại Bộ Thượng Thư kiêm Quản Công khu mật viện nhưng ông không được Vua tin dùng nữa. Đau đớn, thất vọng vì hoài bão trị nước an dân giúp nghiệp trị, bình thế không làm được, ông trở về Côn Sơn vui với gió trăng lánh xa triều đình bội bạc, làm thơ để nói lên lẽ đời, nói lên tâm sự của mình. Một thời gian sau khi Lê Lợi mất, Nguyễn Trãi được vua Lê Thái Tôn mời đến – ông lại sẳn lòng ra giúp nước.
Năm 1434 ông dân sớ xin Vua chém đầu bảy nịnh thần, bọn quan lại sâu dân mọt nước. Từ đó Nguyễn Trãi bị bọn quan lại càng làm thêm thâm thù, biết vậy ông càng giữ mình cho sạch và không bỏ lỡ dịp nào để ngăn chặn hành vi tội lỗi của chúng, làm điều nhân nghĩa cho hậu thế.
Nguyễn Trãi đúng thật là người toàn đức, toàn tài, cương trực, trung nghĩa một lòng vì nước, vì dân nhưng bị bọn gian thần ghen ghét, hãm hại. Cuối cùng ông và gia đình bị tru di tam tộc trong một vụ án vào loại oan khốc ở thời phong kiến./.